Şefika Gaspıralı Kadın İnisiyatifinin düzenlediği Kırım Tatar Kültür Günleri programının 30 Nisan 2023 tarihindeki dördüncü ve son gününün ikinci etkinliğinde Gazeteci-Yazar Zera Bekirova, "Bekir Sıtkı Çobanzade 130 yaşında" başlıklı sunumunu gerçekleştirdi.
Zera Bekirova, “Bekir Çobanzade efsanevi bir insan desem abartı olmaz” dedi.
Sürgünden gelen Kırım Tatarları onun doğduğu evi, satın alıp değiştirmeden kullandığını belirten Bekirova, "Çobanzade ailesi çobanlık ile hayatını geçirmiş bir ailedir. Babası onun da çoban olması istemiş ama Bekir’in isteği çok başkadır. Annesi okumuş bir kadın olduğu için onları eğitimli yapmak istemiştir. Çobanzade’nin annesi 'ilim kazanı, ateşsiz ocaksız yanar' demiştir ve bu onun aklından hiç çıkmamıştır." ifadelerini kullandı.
Bekirova, "Rüşdiye Mektebi açıldığı zamanda Bekir Çobanzade okula dahil olmak ister. Ancak yaşından ötürü kabul almaz. Sonrasında kabul aldığında '43. Öğrenci' olarak kabul edildi. Birçok alim Çobanzade’nin soyadını, 1920’li yıllarda kullanmaya başladığını ifade etti." dedi.
Bekir Çobanzade'nin Rüşdiye Mektebinden mezun olurken; İsmail Bey Gaspıralı’yı, Hasan Sabri Ayvazov’u ve bir çok öğretmeni bilgisi ile şaşırttığını anlatan Zera Bekirova, Çobanzade’nin Gaspıralı’nın yolundan gittiğini vurguladı.
Çobanzade’nin İstanbul’da okumak için 1909’da Galatasaray Lisesi’ne geldiğinde İstanbul’da kurulan Kırım Tatar milli hareketi saflarına katıldığını belirten Bekirova, şu ifadelere dikkat çekti:
"O kadar başarılı bir öğrencidir ki Galatasaray Lisesi’nin müdürü Tevfik Fikret onu seçmiştir.
14 yılında 1. Dünya Savaşı başladığında Rusya kendi vatandaşlarını ülkesine geri çağırdı. Çobanzade de bu sıralarda yer almaktadır. Odesa’ya Rusça öğrenmeye gider sonrasında zor şartlar alında İstanbul’a gelip 1916’da lisesinden diploma alır. İstanbul'da tanıdığı Macar alimlerle tanışıp Macaristan’a Budapeşte Üniversitesine gitmiştir. Bekir Çobanzade, zor olan Macar dilini öğrenmiştir. Çobanzade, 'Macar dili zor öğrenilir ancak ben inadım onlardan geri kalmam' demiştir."
Zera Bekirova, Macaristan arşivlerinde Çobanzade’nin elyazmalarını aradığını, zor şartlar altında bulduğunu, bulduklarının da bu elyazmasının kopyası olduğunu ifade etti.
Bekirova, Çobanzade'nin Avrupa’daki eğitimin ardından Kırımer’in davetiyle Kırım’a Milli Hareketin lideri olarak geldiğini, bunun da Kırımer’in bir emri olduğunu ve Çobanzade’nin bu şekilde liderliği aldığını ifade ederek şöyle devam etti:
"Çobanzade, liderliği döneminde Akmescid’e geldi. Akmescid’de birçok faaliyette bulundu. 1921-22 yıllarında başlayan Kırım’da açlığa karşı Çobanzade önlemler almıştır. Kırım’da açılan yüzlerce kültürel yapının yaratıcısıdır.
1920’lerde Azerbaycan’da Latin alfabesi hareketini başlatan Azerbaycan Türklerinin liderleri faaliyete başladı. Bu insanlar Kırım’da Bekir Çobanzade’nin konuşmasını dinleyip, hayran kalır. Azerbaycan Türkü aydınlar, o sırada Çobanzade’nin Azerbaycan’a gelmesini istiyorlar.
Çobanzade, Azerbaycan’a Kırım’a yerleşen Sovyet hükumetinin 1924-1925 yıllarında yarattığı baskı yüzünden gitmiştir. 1925 yılında Çobanzade, Azerbaycan’da altı önemli göreve getirilir. Bakü’de İçerişehir’de ikamet etmeye başlar. Kitapları eve sığmayan Çobanzade’ye Azerbaycan Türkü milyoner Tağızade’nin evinin ikinci katında beş odalı bir ev verilir. Çobanzade, Azerbaycan yıllarında çok önemli faaliyetlerde bulunmuş, dil konusunda önemli adımlar atmıştır. 1930’lu yıllarda Özbekistan’da Fergana Pedogoji Enstitüsü’nde bölüm kurmuş ve bölüm başkanlığı yapmıştır.
1929 yılından itibaren Kırım’da Bekir Çobanzade’yi karalama kampanyası başlatıldı. Bu dönemde Çobanzade hakkında iftiralar atılmaya başlamıştı. Hatta bu karalama kampanyası nedeniyle Bekir Çobanzade’nin kız kardeşi Zuleyha Çobanzade işinden atıldı. Çobanzade, bu dönemde Mihail Kalinin’e mektup yazmıştır. Kalinin, bu mektuba geri dönmüş ve Züleyha Çobanzade’nin işe geri döndürülmesini emretmiştir.
1926’da Bakü’de yapılan Bakü Türkoloji Kurultayı’nda bulunan Bekir Çobanzade, Kırım Tatar olarak yazılmıştır. Kurultay’da herkes kendi dilinde konuşma yapmıştır. Bu Türk dili için çok önemli bir andır. Kurultay’da bulunan 128 delegasyondaki aydınlardan 98’i 1938'de katledildi.
Bekir Çobanzade, aydın katliamı sırasında sorgulanmaya başlar. Çobanzade, 1937 senesi Ekim 13’de 20 dakikalık mahkemenin ardından infaz hükmü verilmiştir.
Çobanzade, Türkçe için önemli faaliyetler yürütmüş, pek çok konferansta Türkçe’nin önemli yazarlarına atıflar yapmış; araştırmalar yürütmüştür."
Programın sonunda Avrasya Yazarlar Birliği’nin yayın organı Kardeş Kalemler dergisinin son sayısının, doğumunun 130 yıldönümü vesilesiyle Çobanzade sayısı olarak yayınlanması nedeniyle Zera Bekirova, Avrasya Yazarlar Birliği Başkanı Dr. Yakup Ömeroğlu’na şükranlarını bildirdi. Dr. Yakup Ömeroğlu da Kardeş Kalemler dergisinin Çobanzade sayısı hakkında bilgi vererek, bu sayının hazırlanmasında büyük emekleri geçen Zera Bekirova ve Tuvgan Til İnternet Dergisi Koordinatörü Oya Deniz Çongar Şahin’e teşekkürlerini ifade eden bir konuşma gerçekleştirdi.
Kaynak: QHA
